Ցեղասպանություն

Ցեղասպանություն

Ցեղասպանությունը (գենոցիդ) ծանրագույն հանցագործություն է մարդկության դեմ. ծրագրվում և իրականացվում է ազգային, ռասայական, էթնիկական կամ կրոնական որևէ խմբի լիակատար կամ մասնակի բնաջնջման նպատակով:

Ցեղասպանության պատժելիությունը սահմանվել է միջազգային զինվորական դատարանների կանոնադրություններով, ՄԱԿ-ի գլխավոր վեհաժողովի բանաձևերով ու <<Ցեղասպանության հանցագործությունը կանխելու և դրա համար պատժի մասին համաձայնագրով>> (1948թ. ուժի մեջ է մտել 1951թ-ին):

Համաձայնագիրը մշակելու և ընդունելու գործում էական դեր է խաղացել լեհ (ծագումով` հրեա) իրավագետ Ռաֆայել Լեմկինը, որը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի հանցագործների Նյուրնբերգյան դատավարության (1945թ-ի նոյեմբերի 20-1946թ-ի հոկտեմբերի 1) ժամանակ ԱՄՆ-ի մեղադրողի խորհրդականն էր: Մինչ այդ` 1943թ-ին նա կիրառել էր <<գենոցիդ>>` <<ցեղասպանություն>> եզրույթը` այդպես բնորոշելով Եվրոպայի հրեաներին հետևողականորեն ոչնչացնելու նացիստական քաղաքականությունը և հայերի կոտորածները Թուրքիայում Առաջին համաշխարհային պատերազմի (1914-18 թթ.) տարիներին:

Նյուրնբերգյան դատավարությունը, որը դատապարտեց Եվրոպայում գերմանական զավթիչների իրագործած ցեղասպանության (հրեաների, սլավոնների, գնչուների և էթնիկ այլ խմբերի) բազմաթիվ դեպքեր, հիմք դարձավ ընդունելու ցեղասպանության մասին Համաձայնագիրը:

Համաձայնագրի 2-րդ հոդվաժի 5 կետերում թվարկված են այն գործողությունները, որոնցից յուրաքանչյուրի իրականացումը համարվում է ցեղասպանություն.

1.      Խմբի անդամների սպանությունը

2.      Նրանց մարմնական ծանր վնասվածք պատճառելը կամ մտավոր խանգարման հասցնելը

3.      Խմբի համար այնպիսի կենսապայմանների ստեղծումը, որի նպատակը նրանց լիակատար կամ մասնակի ֆիզիկական ոչնչացումն է

4.      Խմբի ներսում ծննդաբերության կանխման միջոցառումները

5.      Երեխաների բռնի հանձնումը մարդկային մի խմբից մյուսին:

Ըստ Համաձայնագրի` ցեղասպանության կամ թվարկված գործողություններից որևէ մեկի մեղավորները պետք է պատժվեն. ցեղասպանության համար պատժի առումով իրավաբանական վաղեմություն չի ընդունվում, պատիժը կարող են սահմանել ինչպես ազգային, այնպես էլ հատկապես այդ նպատակով ստեղծված միջազգային ատյանները (3-6 հոդվածներ):

Համաձայնագրի 2-րդ կարևոր սկզբունքը ցեղասպանության կանխարգելումն է. սա մի հիմնահարց է, որին առնչվում են ինչպես ամբողջական ազգեր, այնպես էլ առանձին անհատներ:

XX – XXI դարերի ցեղասպանությունները

Հայոց ցեղասպանություն. 1915-23թթ-ին Օսմանյան կայսրության և քեմալական Թուրքիայի իրագործած հայերի ցեղասպանությունն է, որին զոհ է գնացել 1.5մլն մարդ:

1988-90թթ-ին Սումգայիթում, Կիրովաբադում և Բաքվում ադրբեջանցիների իրագործած հայերի կոտորածներն ու տեղահանությունը ցեղասպանության գործողություններ են և համապատասխանում են ՄԱԿ-ի Համաձայնագրի 2-րդ հոդվածի առաջին 3 կետերին:

Ասորիների ցեղասպանություն. 1915-23թթ-ին Օսմանյան կայսրության և քեմալական Թուրքիայի կազմակերպած ասորիների կոտորածներն են Թուրքիայի տարածքում (զոհվել է շուրջ 700 հազար մարդ):

Պոնտոսի հույների ցեղասպանություն. 1916-23թթ-ին Օսմանյան կայսրության և քեմալական Թուրքիայի կազմակերպած հույների կոտորածներն են (353 հազար մարդ զոհվել է):

Հոլոքոստ (լատիներեն նշանակում է ողջակիզում). Երկրորդ աշխարհամարտի (1939-45թթ.) տարիներին ֆաշիստական Գերմանիայի իրագործած հրեաների, սլավոնների և գնչուների ցեղասպանությունն է: Գերմանիայում և զավթված երկրներում կառուցված համակենտրոնացման ճամբարներում ոչնչացվել են շուրջ 6մլն հրեա, հարյուրհազարավոր սլավոններ, գնչուներ և էթնիկ այլ խմբերի ներկայացուցիչներ: Ֆաշիզմի ջախջախումից հետո Նյուրնբերգյան դատավարությունը հրեաների ցեղասպանությունը հայտարարել է հանցագործություն մարդկության դեմ և դատապարտել: Հրեաներին հնարավորություն է տրել ապաստանելու իրենց պատմական հայրենիքում` Իսրայելում, և վերականգնելու հրեական պետականությունը:

Սերբերի ցեղասպանություն. 1941-45թթ-ի սերբերի կոտորածն է Խորվաթիայում` Անտե Պավելիչի ֆաշիստամետ վարչակարգի օրոք (զոհվել է մոտ 700 հազար մարդ):

Քհմերների ցեղասպանություն. 1975-79թթ-ին Կամբոջայում` Պոլ Պոտի դաժան 

վարչակարգի օրոք, Կարմիր քհմերների կազմակերպության` սեփական ժողովրդի նկատմամբ իրագործած ցեղասպանությունն է, որին զոհ է գնացել 3մլն մարդ:

Իրաքի քրդերի ցեղասպանություն. 1987-89թթ-ին Անֆալ ռազմագործողության ընթացքում իրաքյան զորքերի իրագործած քուրդ բնակչության կոտորածն է Հյուսիսային Իրաքում:

Ռուանդայի ցեղասպանություն. 1994թ-ին Ռուանդայում, իշխանությունների ցուցումով, ծայրահեղական հուտուների ռազմականցված խմբավորումների իրագործած թութսիների և չափավոր հուտուների կոտորածն է (ավելի քան 800 հազար մարդ է զոհվել):

Դարֆուրի ցեղասպանություն. 2003թ-ից Դարֆուրում (Սուդանի Ժողովրդական Հանրապետություն) էթնոքաղաքական հակամարտության պատճառով արաբալեզու քոչվորները կոտորում են աֆրիկացի նստակյաց բնակչությունը:

Ցեղասպանության յուրահատուկ դրսևորում էր Ապարհեյդը (անջատ բնակություն). Հարավաֆրիկյան Հանրապետությունում (1948-94թթ-ին) եվրապական ծագում չունեցող բնակչության համար առանձնացված էին հատուկ ապրելավայրեր, որտեղ սահմանված կարգի խախտումը համարվում է քրեորեն պատժելի: