Կրոնի դերը քաղաքականության մեջ

Նախաբան

Սույն անհատական աշխատանքի նպատակն է ներկայացնել աշխարհում կրոնի դերը քաղաքականության մեջ: Աշխատանքը կատարել եմ թարգմանչական աշխատանք: Օգտվել եմ որոշ աղբյուրներից և համցանցային ռեսուրսներից, որոնք ներկայացված են աշխատանքի վերջում: Աշխատանքի առաջին հատվածում անդրադարձել եմ Կրոն-քաղաքականություն հարաբերություններին:

Կրոն-Քաղաքականություն հարաբերություններ

Քաղաքականություն և կրոն: Կրոնի և քաղաքականության հարաբերակցությունը կրոնագիտության ամենահրատապ ու ամենասուր թեմաներից մեկն է:

Քաղաքականություն պայմանավորված է առաջին հերթին մարդկանց հետաքրքրություններով: Հարստություն ու իշխանություն ունեցող հանրային շերտերն ու խմբերը պետության ուժը օգտագործում են իրենց դիրքի պահպանման ու ամրացման նպատակով:

Իշխանության ձգտելը մարդու ամենազոր ձգտումներից մեկն է; այն դուրս է գալիս նյութական հետաքրքրությունների շրջանակից ու զուգակցվում է հզոր զգացմունքային ապրումներով:

Քաղաքական հետաքրքրութթյուններն ու տրամադրություններն նպաստում են մարդկանց միավորմանն բաժանման: Պետական իշխանությունը հենվում է բռնության վրա և ստիպում է մարդկանց ենթարկվել իրեն: Որովհետև իշխանությունը ունի իրավապաշպանական համակարգ, բանակ, պետական ապարատ և այլ հզոր գործիքներ, որոնցով կարող է ստիպել, կատարել իր կամքը և ճնշել հնարավոր դիմադրությունը:

Քաղաքականության ու կրոնի ընդհանրությունը կայանում է նրանում, որ երկուսն էլ կարգավորում են մարդկանց միջև կապերը:

Նրանց միջև մեծ է նաև տարբերությունները: Քաղաքականության համար իշխանական հետքրքրություններն ու նպատակները ունեն ինքնաբավ նշանակություն, նրանք յուրահատուկ են տարբեր երկրներում ու շրջաններում: Ի տարբերություն կրոնի քաղաքականության մեջ կարող են կայացվել րոպեական որոշումներ: Քաղաքականությունը առաջարկում է բացառապես երկրային կարճաժամկետ, միջնաժամկետ և երկարաժամկետ նպատակներ: Երկարաժամկետ նպատակները իրագործվում են տարրատեսակ ճարտար, հաճախ նաև կեղտոտ միջոցներով`դաշնակիցների հավաքագրում ու դավանանք, տատանվողների համոզում, ահաբեկում, հակառակորդի ճնշում, լռտեսություն, ուժի ցուցադրում, դեզինֆորմացիա, ինֆորմացիայի արտահոսք, հասարակական կարծիքի ձեռնածվություն:

Քաղաքական գործչի իշխելու դրդապատճառները գերիշխում են կրոնական դրդապատճառներին: Հակամարտության տրամաբանությունը վարքի խիստ կանոններ է թելադրում` հաճախ ստիպում է թակցնել իրական նպատակները` դիմել խորամանկության և այլ կրոնական բարոյականության կողմից քննադատվող միջոցների: Եթե քաղաքականությունը հենվում է բռնության վրա, ապա կրոնը բռնությունը դատապարտում է: 

Կրոնում գերկշռում է բարոյական հիմքը: Հոգևորականությունը սովորաբար հոգ է տանում եկեղեցու հեղինակության մասին և խուսափում է իր համբավի համար վտանգավոր քաղաքական գործողություններում անմիջապես մասնակցելուց:

Բայց պատմության մեջ հաճախ կարող ենք տեսնել քաղաքական նշանակություն ունեցող կրոնական պրոցեսներ և կրոնական նշանաբանումների ներքո ընթացող քաղաքական պրոցեսներ:

Կրոնական և քաղաքական գործոնների միաձուլումը արտահայտվում էր և արտահայտվում է կրոնաքաղաքական կյանքի տարբեր երևույթներում, որոնց վառորինակներից են Խաչակրաց արշավանքները, Ջիհադը, կրոնական պացիֆիզմը (կրոնական դրդապատճառներով պատերազմ չընդունելը):

Կրոնը առաջացել է քաղաքականությունից շուտ: Արխայիկ հասարակության մեջ մինչև քաղաքականության առաջացումը կրոնը ապահովում էր հասարակության պահվածքի կարգավորումը և բարոյական սկզբունքների պահպանումը ձևավորվող սովորույթների հիմքի վրա: Ձևավորվող սովորույթներին կրոնը օծում էր սրբությամբ: Ցեղի առաջնորդը, որը հաճախ նաև քուրմ էր հանդիսանում էր հեղինակություն:

Քրմությունը նպաստեց քաղաքական կառուցվածքի ձևավորմանը ու ձևավորվող հասարակական իշխանության օրինականացմանը, նրան արդարացնելով և սրբացնելով, և անդրադառնալով ժողովուրդների հնարադարյան սովորույթներին ու պատմական հիշողությանը:

Իշխանության մեջ հպատակները պետք է տեսնեին երկնային հաստատում: Բազմաթիվ ծիսակատարություններ (առաջնորդի թաղում, շքերթներ, իշխանական խորհրդանիշների ընդունում) մինչ օրս վերարտադրում են կրոնական դավանանքի ծիսա-կանոնական տարրերը:

Կրոնական ուսմունքները հաճախ օգտագործում են քաղաքական տերմիններ և կատեգորիաներ`<<թագավորություն, թագավոր, տեր, ստրուկ>>, որոնք ունեն ծիսական իմաստ և օգտագործվում են երկրային քաղաքականությունը վարկաբեկելու նպատակով, ցույց տալով, որ ցանկացած իշխանություն իրավունքը տրված Աստծո կողմից:

Որոշ կրոնական համակարգերում գոյություն ունի պատկերացում քաղաքական կյանքի երկու մակարդակների համագոյակցման մասին` երկնային և երկրային (քրիստոնեություն): Մյուս կրոնական համակարգներում քաղաքական կյանը չի առանձնացվում կրոնականից (իսլամ):

Որոշ եկեղեցական գործիչներ քաղաքականություն գնահատում են, որպես ոչ Աստվածհաճո ու անբարոյական գործ, մյուսները պնդում է, որ կրոնը չի հակասում քաղաքականությանը, այլ հակառակը` կոչված է օգնելու իշխանությանը բերել արդար մարդկանց ու հասարակական կյանքը ու իշխանական կառուցվածքը ազատել իշխող անաստվածներից:

Հին աշխարհում և միջնադարում կորնը դառնում է պետական ապարատի բաղկացուցիչ մասը: Հոգևորականները սովորաբար դեմ չէին դրան, որովհետև ունեին իրենց սեփական տնտեսագիտական հետաքրքրությունները, որպես կանոն քրմերն ու եկեղեցական կառուցվածքները եղել են կալվածատերեր, ունեին ստրուկներ, տարբեր տեսակի հարստություն: Հաճախ եկեղեցին պետությունից ստանում էր քաղաքական և այլ օժանդակություն, այդ թվում նաև ընդդիմության և հերիտիկության դեմ պայքարում բուն եկեղեցու մեջ:

Իշխանությունները ներգրավվում են եկեղեցին քաղաքականության մեջ առաջին հերթին նրա համար, որ այն ունի մեծ հոգևոր ազդեցություն քաղաքացիների վրա, տեղեկացված է նրանց մասին և կարող է ազդել իշխանության նկատմամբ հպատակների վերբերմունքի վրա: Եկեղեցու գործունեության քաղաքականացումը ստիպում է նրան ենթարկվել քաղաքական վարքի կանոններին և տրամաբանությանը:

Հաճախ տիրակալին հռչակում էին աստվածների զավակ կամ աստվածացնում էին նրան: Դա գրանցվում էր նաև իր տիտղոսում: Այդ հիմքի վրա ձևավորվում է միապետի պաշտամունքը` փարավոնի պաշտամունքը Եգիպտոսում, կայսրի պաշտամունքը հին հռոմում և այլն: Եվ այսպես կոչված անձի պաշտամունքը (Նապոլեոն, Ստալին և այլն) դարձավ բազմադարյան կրոնական ավանդույթի աշխարհիկ վերարտադրումը:

Եկեղեցին ստիպված է մասնակցել աշխարհիկ իշխանության նույնիսկ ամենտհաճ գործողությունների մեջ, որոնք հաճախ հակասում են կրոնական կյանքի բուն էությանը: Անձնական շահերով առաջնորդվող հոգևորականները խրվում են խարդավանքների, ստի, երկերեսանիության մեջ:

Պատմության մեջ տիպիկ իրավիճակ է, երբ եկեղեցին սկսում է ենթարկվել իշխող բռնապետական վարչակարգին: Չնայած դրան պատմության մեջ կան օրինակներ երբ հավատքի ճգնավորները դիմադրում են կրոնական համոզմունքներին հակասող քաղաքական գործիչներին և գործողություններին:

Քրիեստոնեության մեջ սկսած VIII-րդ դարից եկեղեցու և պետության միասնությունը իր սիմվոլիկ արտահայտությունն էր գտնում միապետի եկեղեցական օծման մեջ: Այդ պատճառով ֆեոդալական իշխանավորների հակամարտության պայմաններում կաթողիկ եկեղեցին կարողացավ հաստատել իր ազդեցությունը միջնադարյան Եվրոպայի միապետությունների վրա, ոմանց կարողացավ հարկադրել, մասնակցել Խաչակրած Արշավներում:

Պապի գահի ինքնուրույն քաղաքական գործողությունների իրագործման մեջ մեծ դեր խաղացին վեցերորդ դարից առաջացած վանականների ուխտերը: Եվ ավելի ուշ ժամանակներում պապական իշխանությունը հաճախ էր օգտագործում այդ ուխտերը տարբեր երկրներում իր քաղաքական գործողությունները իրագործելու համար:

Նոր ժամանակներում նույնպես կաթողիկության քաղաքական հավակնությունները ազդում էին կղերականություն(եկեղեցու ձգտումը գերիշխել քաղաքական և մշակությաին ոլորտներում: ) վրա: Այնուամենայնիվ կաթողիկ եպիսկոպոսությունը աշխարհի տարբեր երկրներում ստիպված է ենթարկվել աշխարհիկ իշխանությունների քաղաքական ռեժիմին: Դրանով այն գրեթե չի տարբերվում ուղղափառության դիրքորոշումից`պետության տիրակալը համարվելով <<Աստծո օծյալը>> միաժամանակ և ուղղափառ եկեղեցու գլխավորն էր:

Հենց Բյուզանդիայում էր Կոնստանտին կայսրը քրիսոնեությունը հռչակել պետական կրոն, և չպատկանելով եկեղեցուն ղեկավարում էր առաջին Տիեզերական ժողովը, մասնակցում էր կրոնագիտության հարցերի քննարկմանը: Բյուզանդիայում է հաստատվել արևելյան քրիստոնեությանը բնորոշ եկեղեցու իշխանությանը հնազանդ ենթարկվելու ավանդությունը:

Ռուս ուղղափառությունը այս աստվածաբանական ավանդույթը ընկալեց իր ձևով: XV-րդ դարում Բյուզանդիայի անկումից հետո ձևակերպվում է նոր տեսություն` <<Մոսկվան երրորդ Հռոմն է>>: Եկեղեցական գործիչներից մեկը պնդում էր, որ կայսրը էությամբ նման է բոլոր մարդկանց, իսկ իշխանությամբ ` Աստծոն: Այդ պատճառով ցարից ու մոսկովյան մեծն իշխանից առաջանում է ամեն ինչ` կյանքը և բարեբախտությունը: Ցարը Աստծո տեղակալն է երկրում, ոչ միայն պետության այլ նաև եկեղեցու գլուխն է: Այս հիմքի վրա որոշվեց եկեղեցու ու իշխանության համաձայնությունը, որը եկեղեցական պամիչները հաճախ անվանում են <<սիմֆոնիա>>: Չնայած դրան, որոշ առանձին հոգևոր աշխանավորներ(իերարխներ) փորձում էին առանձնանալ պետական իշխանությունից: Պետրոս Առաջինը չեղյալ հայտարարեց հայրապետությունը և եկեղեցու գլուխ նշանակեց հատուկ նախարարություն` Սինոդ:

Աշխարհիկ իշխանությանը ենթարկվելը հատուկ է նաև բողոքականության բազմակի ուղղություններին` բացառությամբ նոնկոնֆորմիստների: Իր բարենորոգչական գործոնեության ամենասկզբից Լյութերը գտնվում էր գեռմանական իշխանների քաղաքականության առաջին գծում: Այդպիսի դիրքը տիպիկ լյութերական եկեղեցիների համար նաև այլ երկրներում:

Բուդդայականությանը իշխանության և իշխանավորների աստվածացումը գրեթե հատուկ չէ: Չնայած դրան մ.թ.ա. III-րդ դարում Աշոկ թագավորի օրոք Բուդդայականությունը հռչակվեց Հնդկաստանի պետական կրոն, և իշխանության քաղաքական օժանդակության շնորհիվ հասավ իր գագաթնակետին մ.թ. I-III-դդ: Վերջին դարերում քաղաքականության և կրոնի միությունը հստակ ցույց է տալիս Բուդդայական Թիբեթում դալայ-լամայի իշխանությունը:

Իսլամը նույնպես իշխանությունը ընդունում է, որպես Աստծո կողմից ընդունված: Մոհամեդը կրում էր իր մեջ Ալլահի ավետաբերի, մարգարեի և մուսուլմանական հանրության` ումայի իշխանի հատկությունները: Խալիֆայությունը ձևավորվում ու գործում էր, որպես աստվածապետություն: Առաջին խալիֆները համարվում էին Մոհամեդի ժառանգներ և Ալլահի տեղակալներ երկրում, իրենց մեջ միացնելով քահանայապետի ու զինվորական առաջնորդի պարտականությունները: Նրանք հսկում էին ումայի` մուսուլմանական հանրության կրոնական և վարչական կյանքը:

Ժամանակակից պետությունը կրոնի օրինականացման կարիքը չունի: Պետության և եկեղեցու հարաբերությունները դարձել են ոչ այդքան քաղաքականացված: Դրանք ավելի շատ են համապատասխանում ժամանակակից դեմոկրատիայի սկզբունքներին և բարոյականության նորմերին:

Եկեղեցու տարանջատումը պետությունից, աշխարհիկ իշխանությունների չմիջամտելը իր գործոնեության մեջ կրոնը քաղաքականությունից պաշտպանելու անհրաժեշտ երաշխիքն է:

Խաղարարական գործոնեության, էկոլոգիական շարժումների, բարեգործության մեջ կոնֆեսսիաների մասնակցությունը, համաձայնեցվում են կրոնի հոգեվորա-բարոյական նշանակության հետ:

Վերջաբան

Սույն աշխատանքով կարող ենք եզրակացություն անել, որ Կրոնը Քաղաքականության մեջ ունի իր ազդեցությունը: Քաղաքականությունը ու կրոնը իրարից շատ են տարբերվում, բայց որոշ դեպքերում կրոնի գաղափարի վրա հիմնվում են Պետություններ: Այդպիսի պետություններից են՝ Վատիկան (Կաթոլիկություն) և Իրան (Իսլամ): 

Աղբյուրներ

Քաղաքականություն և Կրոն

Քաղաքականություն և Կրոն

Քաղաքականություն և Կրոն